شکل ذرات ، دمای پخت و رنگ خاک رس

خاصیت چسبندگی خاک رس به علت ریز بودن دانه ها و شکل دانه های آن است.دانه های رسی بستگی به اندازه ذرات معمولا به شکل سوزنی ،پولکی ،صفحه ای ،نواری و … است.دانه های درشتتر از 06/ 0 میلی متر کروی شکل هستند و و تماسشان با یکدیگر نقطه ای است.دانه های کمتر از 002/0 میلی متر بیشتر بصورت پولک هستند یعنی مساحت یک بعد دانه بیشتر از بعد دیگر است. در نتیجه تماس دانه ها در یک سطح باعث خاصیت چسبندگی خاک می شود. همچنین مساحت زیاد یک سطح آن باعث بالابردن جذب آب آجر می گردد.بنابراین اک مورد مصرف اگر تماما خاک رس باشد و همه ذرات آن به یک اندازه و زیر 002/0 میلیمتر باشد برای تولید آجر مناسب نمی باشد چنین آجری مقاومت پایین و جذب آب بالایی خواهد داشت.اگر ذرات خاک به شکل دانه های گوشه دار باشد، به علت لبه های تیزشان یک حالت قفل و بست ایجاد می شود که این حالت استحکام بیشتری به خاک می دهد. این نوع ذرات به صورت غیرطبیعی و به وسیله ماشین سنگ شکن تهیه می گردد.

دمای پخت (نقطه ذوب) خاک رس:

 طبق استاندارد ملی ایران به شماره 1162، خاک رس از نظر نقطه ذوب به سه دسته تقسیم می شوند:

1 – خاک رس با دیرگدازی بالا (نسوز) : این خاک دارای نقطه ذوب بالاتر از 1450 درجه سلسیوس می باشد.

2 – خاک رس با دیرگدازی متوسط: این خاک دارای نقطه ذوب بین 1250 تا 1450 درجه سلسیوس می باشد.

3 – خاک رس با دیرگدازی پایین :این خاک دارای نقطه ذوب کمتر از 1250 درجه سلسیوس می باشد.

خاک مناسب برای آجر جزء خاک هایی با دیرگدازی پایین هستند که در دمای کمتر از 1250  درجه سلسیوس پخت می گردند.درجه حرارت لازم برای پخت آجر بستگی به نوع خاک و تعداد عناصر معدنی موجود در خاک دارد.درجه حرارت مناسب بین 900 تا 1200 درجه می باشد.موادی نظیر اکسید آهن،آهک،نمک های سدیم و پتاسیم باعث کاهش نقطه ذوب خاک می گردد.خاک رس در صورتیکه سیلیس و آلومین بالایی داشته باشد جزء خاک های نسوز محسوب شده و در دمای بالای 1250 درجه پخت می گردد.

 رنگ خاک

رنگ خاک با توجه به شرایط کوره و دمای پخت و همچنین ترکیبات موجود در آن بعد از عملیات پخت تغییر می کند.برای مثال خاک بال کلی که رس رسوبی و شدیدا خمیری است در حالت عادی تیره است ولی اگر پخته شود رنگ آن سفید یا کرم خواهد شد.خاک رس دارای 10 درصد اکسید منگنز به رنگ های زرد،قهوه ای تیره ،ارغوانی و مشکی تولید می شود و به عنوان یک گداز آور قوی عمل می نماید. خاک رس دارای هماتیت و لیمونیت (ترکیبات آهن دار) به خاک رنگ قرمز یا قهوه ای روشن و زرد می دهد. استفاده از این نوع خاک در آجر بستگی به دمای پخت،تولید آجرهایی به رنگ ای قرمز،قهوه ای،قهوه ای سوخته و مشکی می کند.در اکثر خاک های رس بقایای موجودات حیوانی و گیاهی وجود دارد که به خاک رنگ خاکستری یا تقریبا سیاه می دهد.در تولید آجر،سوختن این ماده آلی در طی پخت می تواند گاهی در صرفه جوئی سوخت مؤثر واقع شود،اما احتمالا از کیفیت خواص فیزیکی و مکانیکی آجر به علت خالی ماندن فضای حاصل از سوختن مواد آلی کاسته خواهد شد.